آكاردئون (از كلمه آلمانی Akkordeon در قرن ۱۹ ام از Akkord به معنای آكورد موسيقي، وفاق اصوات) از خانواده سازهای بادی، ايروفون، با زبانه آزاد است كه در زبان محاوره به عن وان squeezebox شناخته می‌شود.

آکوردئون یک ساز بادی شستی‌دار با سطح مورب متحرک در دو طرف و بدنه فانوسی است.

این ساز در اوایل قرن نوزدهم در اروپا اختراع شد و معمولاً در موسیقی محلی اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قدیمی‌ترین نام این ساز هارمونیکا است که یک اسم یونانی بوده و به معنی هارمونی موسیقایی به کار برده می‌شده‌است.

آکوردئون ساز آلمانیِ مشهوری است که شهرت جهانی از نظر سادگی و لطافت صدا را به خود اختصاص داده‌است.

به نوازنده آكاردئون، آكاردئونيست اطلاق میشود. كنسرتينا (concertina) و باندونيون (bandoneon) يا بايان از سازهای مرتبط با هم هستند و هارمونيوم و رد ارگان (reed organ) آمريكايی در يك خانواده هستند.

این ساز را نوازنده بین دو دست خود می‌گیرد که در میانهٔ آن، مجاری هوایی قرار دارند که با باز و بسته شدنشان توسط نوازنده صدا تولید می‌شود.

در یک سمت صفحه‌کلید کوچکی تعبیه شده‌است که کلیدهای آن وظیفه کنترل ورود هوا به مجاری را دارند و در سمت دیگر جعبه طنین قرار دارد که معمولاً آن نیز دکمه‌های مخصوص خود را دارد.

سازوکار آکاردئون

بدنه چین‌دار آکوردئون مانند دَم آهنگران است. چون دو سر دم را با دو دست از هم دور کنند هوا وارد می‌شود، و چون نزدیک سازند هوا با فشار از آن خارج می‌شود.

صدایی که از آکوردئون بیرون می‌آید به وسیله باریکه‌های فلزی به نام زبانه ساخته می‌شود، بدین ترتیب که، جریان یافتن هوا در دم زبانه‌های ساز را به ارتعاش درمی‌آورد و به عقب و جلو می‌راند.

به عبارت دیگر جریان هوا زبانه‌ها را مرتعش می‌کند. هر یک از این زبانه‌ها چون به ارتعاش درآید صوتی مخصوص به خود خارج می‌کند.

زبانه‌ها به شستی‌های متصل است که بر بدنه آکوردئون روی جعبه طنین قرار گرفته‌اند.

نوازنده در ضمن بازکردن و بستن دَم، با انگشتان خود شستی‌ها را فشار می‌دهد و نواهای گوناگونی می‌نوازد.

کنسرتینا یک نوع آکوردئون ساده است. این ساز نزد دریانوردان رواج بسیار داشت.

آکاردئون در فرهنگ آمریکایی و بریتانیایی

وقتی فیلم‌ها و صحنه‌های نمایش در فرانسه و مخصوصاً پاریس اتفاق می‌افتد، در موسیقی متن فیلم اغلب از آکاردئون استفاده می‌شود.

مردم بریتانیا ساز آکاردئون را یک ساز فرانسوی می‌دانند.

مردم آمریکا هنگامی که نام آکاردئون آورده می‌شود، موسیقی‌های ویژه رقص و آواز قدیمی در ذهنشان تداعی می‌شود.

ساز آكاردئون در سراسر دنيا رواج دارد. در برخی كشورها (به عنوان مثال برزيل، كلمبيا و مكزيك) اين ساز در موسيقی پاپ (به عنوان مثال فورو (Forro)، سرتانيو (Sertanejo)، و بي-پاپ (B-Pop) در برزيل) استفاده مي شود در حاليكه در ساير نواحي (همانند اروپا، آمريكاي شمالي و ديگر كشورها در آمريكاي جنوبي) اين ساز بيشتر براي موسيقي پاپ رقص و فولك بكار مي‌رود.

علاوه بر اين در موسيقی نواحی و اغلب در موسيقي فولک در اروپا، آمريكای شمالی و آمريكای جنوبی استفاده می‌شوند.

با اين اوصاف، در اروپا و آمريكاي شمالي،  در برخی اجراهای موسيقی پاپ از اين ساز استفاده می‌كنند.

علاوه بر اين از آكاردئون در موسيقی كاجون (cajun)، زيدكو (zydeco) و جز (jazz) در اجراهای تكنوازی و اركستر موسيقی كلاسيک استفاده میشود.

پيانو آكاردئون ساز رسمی شهری سانفرانسيسكو كاليفرنيا است.

قديمی ترين نام براي اين گروه از سازها هارمونيكا (harmonika)، از كلمه يوناني هارمونيكوس (harmonikos) به معناي هارمونيك و موزيكال است.

امروزه نسخه‌هاي بومي با نام آكارديون بيشتر رواج دارند. اين نام‌ها به نوعي از آكاردئون كه توسط سيريل دميان (Cyrill Demian) اختراع شد، گفته می‌شود.

منابع: ویکی پدیا، ملودایو